منظورمان از انواع نرخ برابری ارز این است که به چه روش‌هایی نرخ ارز در یک اقتصاد پایه‌ریزی می‌شود و نهاد مربوط که بانک مرکزی است، چه نگرشی نسبت به آن دارد. به‌طور کلی نرخ ارز دو حالت دارد؛ یکی نرخ ارز ثابت یا به‌اصطلاح میخکوب و دیگری نرخ ارز شناور. البته حالت‌های دیگری مانند نرخ ارز مدیریت‌شده یا خزنده نیز وجود دارند که بین دوحالت کلی یا زیرمجموعه آن‌ها قرار دارند. تعیین نظام ارزی به درجه آزادی و باز بودن، نرخ تورم، توسعه بازارهای مالی و به‌طور کلی سیاست پولی هر اقتصاد بستگی دارد. در ادامه درباره انواع نظام‌های ارزی توضیح می‌دهیم.

شناور (Floating Exchange Rate System)

در نظام نرخ ارز شناور که به آن منعطف نیز گفته می‌شود، تنها عوامل بازار (عرضه و تقاضا) در تعیین نرخ دخالت دارند و دولت یا نهاد مربوطه مانند بانک مرکزی هیچ نقشی در شکل‌گیری آن ایفا نمی‌کند؛ البته ممکن است با تغییر سیاست‌های پولی یا به‌کارگیری ابزارهای پولی مانند عملیات بازار باز (Open Market Operation) روی آن اثرگذار باشند. داشتن رژیم نرخ ارز شناور چندین مزیت دارد. انتخاب این نوع از نظام ارزی به دولت در سیاست پولی خود انعطاف بیشتری می‌دهد. زمانی که دولت به نرخ ارز ثابت وابسته نباشد، می‌تواند از سیاست پولی برای دستیابی به اهداف دیگری مانند تحریک رشد اقتصادی یا کنترل تورم استفاده کند.

نکته دیگری که به ذهنم می‌رسد، این است که نرخ ارز شناور می‌تواند به محافظت از اقتصاد داخلی در برابر شوک‌های جهانی کمک کند. زمانی که ارزش ارز تغییر می‌کند، می‌تواند تاثیر زیادی بر قیمت واردات و صادرات داشته باشد. نرخ ارز شناور می تواند به تسهیل این تغییرات کمک کند.

البته نباید غافل شویم که رژیم نرخ ارز شناور معایبی نیز دارد. مثلا امکان بروز نوسانات شدید وجود خواهد داشت. این مساله برنامه‌ریزی را برای کسب‌وکارها دشوار خواهد کرد و همچنین می‌تواند خرید با ارزهای خارجی را برای مصرف‌کنندگان دشوارتر کند.

مورد دیگر این است که شناور بودن نرخ ارز می‌تواند مدیریت تورم را برای دولت دشوارتر کند. همان‌طور که بالاتر اشاره کردیم، تغییر نرخ برابری ارز می‌تواند بر قیمت کالاها و خدمات اثرگذار باشد. البته باید در نظر داشته باشیم که اگر کل اقتصاد به درستی کار کنند، اگر قیمت‌ها یعنی محل برخورد عرضه و تقاضا از تعادل خارج شود، با یک وقفه و سیاست‌های مناسب به حالت بهینه خود باز خواهند گشت.

ثابت یا میخکوب (Fixed Exchange rate)

رژیم نرخ ارز ثابت که به آن نرخ پگد شده (Pegged) نیز می گویند، نوعی مدل برای تعیین نرخ ارز است که در آن ارزش پول یک کشور نسبت به پول‌های کشورهای دیگر توسط یک مقام پولی تعیین می‌شود.

در این حالت، بانک مرکزی که شناخته‌شده‌ترین مقام پولی هر کشوری است، باید مقدار زیادی از ارز یا هرچیز دیگری که پول ملی نسبت به آن ثابت در نظر گرفته شده است، نگهداری کند که بتواند در صورت نیاز در بازار مداخله کند و نسبت و قیمت را ثابت نگه دارد. همین مساله دست بانک مرکزی را برای اجرای سیاست‌های پولی می‌بندد، زیرا ممکن است مجبور شود اهداف و سیاست دیگر را برای حفظ تعادل قربانی کند.

اگر بخواهیم درباره مزیت این نوع از نظام ارزی بگوییم، می‌توانیم به این اشاره کنیم که ثبات و امکان پیش‌بینی‌پذیری برای کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران در این حالت فراهم است، زیرا می‌توانند با اطمینان بیشتری در مورد ارزش آتی ارز و موارد مربوط به آن برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کنند.

مدیریت‌شده (Managed Exchange rate):

نظام ارزی مدیریت‌شده نوعی نظام ارزی بینابینی است که در آن نرخ ارز نه ثابت در نظر گرفته می‌شود نه شناور؛ بلکه توسط بانک مرکزی یا دولت به منظور دستیابی به اهداف اقتصادی معین مدیریت می‌شود. در این حالت نهاد مربوطه برای تاثیر و تعیین قیمت در بازار ارز مداخله می‌کند. این امر می‌تواند برای دستیابی به اهدافی مانند حفظ ثبات قیمت، ارتقای صادرات یا کاهش نوسانات نرخ ارز انجام شود.

یکی از مزیت‌های سیستم نرخ ارز مدیریت‌شده افزایش ثبات و پیش‌بینی‌پذیری برای فعالان اقتصادی است. در عین حال این روش می‌تواند تحت فشارهای سیاسی قرار گیرد و در برابر سفته بازی و نوسانات بازار آسیب‌پذیر باشد.

آیا نظام‌های ارزی دیگری وجود دارد؟

همان‌طور که گفتیم، به‌صورت کلی نطام‌های ارزی به دو دسته تقسیم می‌شوند. ممکن است روش‌های دیگری نیز به گوشتان خورده باشد؛ مانند ثابت خزنده، خزنده با دامنه، اتحادیه‌ای و انتخاب یک ارز خارجی به‌عنوان ارز ملی. این مدل‌ها که به‌اصطلاح نظام‌های هیبریدی خوانده می‌شوند، ترکیبی از دو نوع ثابت و شناور هستند.برای اینکه جمع‌بندی روی مباحث بالا داشته باشیم و در عین حال این قسمت طولانی نشود، در جدول زیر درباره آن‌ها توضیح می‌دهیم.

عوامل اثرگذار بر نرخ برابری ارز

عوامل متعددی می‌تواند روی نرخ برابری ارز اثرگذار باشد. این عوامل را می‌توان با توجه به ماهیت آن‌ها تقسیم‌بندی کرد. برای مثال می‌توان دو دسته اقتصادی و سیاسی برایشان در نظر گرفت. در ابتدا به عوامل اقتصادی اثرگذار بر نرخ برابری ارز اشاره می‌کنیم.

• تورم

همانطور که می‌دانیم، تورم به معنای افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و در ادامه کاهش قدرت خرید افراد است. در این شرایط ارزش پول ملی کاهش پیدا می‌کند. در شرایط تورمی خرید کالا و خدمات داخلی و خارجی برای مردم گران‌تر می‌شود. به دلیل اینکه تقاضا برای کالاها و خدمات خارجی کم می‌شود، تقاضا برای ارز کشور خارجی نیز کاهش پیدا می‌کند و این مساله بر آن ارز فشار نزولی به‌وجود می‌آورد. عکس این قضیه نیز برقرار است. البته این نکته را نباید فراموش کنیم که عوامل مختلفی بر نرخ ارز تاثیر می‌گذارند و باعث شکل‌گیری آن می‌شود؛ پس اگر در حال فکر کردن به این مساله هستید که چرا مساله ریال و دلار اینگونه نیست، باید در نظر داشته باشیم که فقط نرخ تورم تعیین‌کننده نیست.

• نرخ بهره

نرخ بهره قیمت پول است. زمانی که نرخ بهره در یک کشور بالاتر از کشور دیگر باشد، سرمایه‌گذاران تمایل دارند پول خود را به کشوری با نرخ بهره بالاتر منتقل کنند؛ زیرا در این صورت بازدهی بالاتری به سرمایه آن‌ها تعلق خواهد گرفت. همین مساله باعث افزایش ارزش پول کشوری که نرخ بهره بالاتر دارد، می‌شود.

• رشد اقتصادی

رشد اقتصادی به‌طور کلی نشان‌دهنده بهبود شرایط است. زمانی که رشد وجود داشته باشد، ابعاد اقتصاد بزرگ‌تر می‌شود و در این وضعیت کسب‌وکارها و افراد درآمد بیشتری خلق می‌کنند و احتمالا درآمد بیشتری نیز کسب خواهند کرد. زمانی که درآمد بیشتر شود، مصرف و پس‌انداز نیز بیشتر می‌شود. زمانی که نرخ رشد اقتصادی کشور اول نسبت به کشور دوم بیشتر باشد، تقاضای داخلی و بین‌المللی برای کالاها و خدماتش بیشتر می‌شود و این قضیه به افزایش تقاضا برای واحد پولی آن کشور منجر می‌شود.

• تراز تجاری

زمانی که یک اقتصاد درب‌های کشور را به روی اقتصاد جهانی باز می‌کند، باید نقشی در صادرات و واردات نیز داشته باشد. تراز تجاری نشان‌دهنده عملکرد یک اقتصاد در بخش خارجی است. اگر تراز تجاری مثبت باشد، یعنی میزان صادرات بیشتر از واردات است. عکس این قضیه نیز صادق است. درصورت مثبت بودن تراز تجاری، جریان ورودی ارز بیشتر از خروجی آن است یا به عبارت دیگر، عرضه بیشتر از تقاضا خواهد بود؛ بنابراین ارز داخلی نسبت به ارز خارجی قوی‌تر می‌شود. به‌طور کلی هرچه یک اقتصاد وابستگی بیشتری به واردات داشته باشد، تقاضای ارز در آن کشور نیز بیشتر خواهد بود.

• سفته‌بازی

سفته‌بازی واژه‌ای بسیار آشنا برای ما ایرانیان است. این واژه به معنای خرید و فروش یک دارایی به‌منظور کسب سود از تغییر قیمت آن است. زمانی که عده‌ای پیش‌بینی کنند که قیمت یک ارز در آینده بیشتر خواهد شد، اقدام به خرید آن می‌کنند. عکس این قضیه نیز وجود دارد. این رفتار در کوتاه‌مدت روی قیمت ارز تاثیر می‌گذارد. اگر بازارهای مناسب مانند بازار مشتقه یا آتی با زیرساخت‌های لازم وجود داشته باشد، اثر این رفتارها کمتر خواهد شد.

دولت یا حکومت‌ها (States) به‌عنوان نهادی که بسترهای لازم را برای فعالیت‌های اقتصادی مهیا می‌کنند، می‌توانند با سیاست‌های خود به آن جهت دهند. برخی اوقات ممکن است، بانک مرکزی به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد متولی باتوجه به نظام ارزی (ثابت، شناور و غیره) در بازار آن مداخله کند. این کار می‌تواند از طریق خرید و فروش ارز، سوبسید به صادرکنندگان و روش‌های دیگر پیاده‌سازی شود. مورد دیگری که می‌توان در زمینه عوامل سیاسی اثرگذار بر نرخ برابری ارز به آن اشاره کرد، جنگ ارزی (Currency War) است. کشورها و سیاست‌مداران برای اینکه بتوانند به اهداف خود دست پیدا کنند، به‌صورت عامدانه سیاست‌هایی را پیش می‌گیرند که نرخ ارز کشورشان روند کاهشی طی کند. توضیح درباره جنگ ارزی بسیار مفصل و جذاب است.